आपल्या जेवणात सहा रसांचा समतोल कसा साधावा? (गोड, आंबट, खारट, तिखट, कडू, तुरट)
आयुर्वेदानुसार, संतुलित जेवण म्हणजे केवळ प्रथिने, कार्ब्स किंवा कॅलोरीज नव्हे — तर शरीरात व मनात समतोल निर्माण करणारे “षड्रस” (सहा रस).
हे सहा रस म्हणजे:
- 1. गोड (मधुर)
- 2. आंबट (आम्ल)
- 3. खारट (लवण)
- 4. तिखट (कटु)
- 5. कडू (तिक्त)
- 6. तुरट (कषाय)
जेवणात हे सर्व रस योग्य प्रमाणात असतील तर ते पचन सुधारतात, मन शांत ठेवतात आणि शरीरातील दोषांचा समतोल राखतात.
चला पाहूया हे सहा रस कोणते आहेत, आणि ते आपल्या रोजच्या आहारात कसे सहज समाविष्ट करता येतील.
1. गोड (मधुर रस)
स्वभाव: शांत करणारा, पोषण देणारा, शरीरासाठी बळकट
उपयोग: स्नायू, त्वचा, केस मजबूत करतो, मनाला स्थिर करतोस्रोत:
तूप, दूध
भात, गहू
केळी, खजूर, साखर, गूळ
✅ गोड पदार्थ सकाळी किंवा जेवणाच्या सुरुवातीस घ्यावेत.
2. आंबट (आम्ल रस)
स्वभाव: उष्ण, पचन वाढवणारा
उपयोग: भूक वाढवतो, लाळ निर्माण करतो, खनिज शोषण सुधारतोस्रोत:
लिंबू, ताक, दही
आमसूल, टमाटर, लोणचं
✅ अति सेवन टाळा — पित्त वाढवू शकतो.
🧘 रसांचा समतोल का महत्त्वाचा?
| रस | वाढवतो | संतुलित करतो |
|---|---|---|
| गोड | कफ | वात, पित्त |
| आंबट | पित्त, कफ | वात |
| खारट | पित्त, कफ | वात |
| तिखट | वात, पित्त | कफ |
| कडू | वात | पित्त, कफ |
| तुरट | वात | पित्त, कफ |
3. खारट (लवण रस)
स्वभाव: उष्ण, स्निग्ध, स्थिर
उपयोग: चव वाढवतो, पचन सुधारतो, पेशींमध्ये ओलावा राखतो
स्रोत:
सेंधव मीठ, सागरी मीठ, काळं मीठ
नैसर्गिक खारट अन्नपदार्थ
✅ अति खारट खाल्ल्यास उच्च रक्तदाब व सूज येऊ शकते.
4. तिखट (कटु रस)
स्वभाव: उष्ण, हलका, तीव्र
उपयोग: रक्तप्रवाह वाढवतो, सर्दी-कफ कमी करतो
स्रोत:
आले, मिरी, लसूण
मिरची, कांदा, मोहरी
✅ कमी प्रमाणात वापरल्यास चांगला, अति तिखट खाल्ल्यास पित्त वाढते.
5. कडू (तिक्त रस)
स्वभाव: थंड, हलका, शुद्ध करणारा
उपयोग: रक्त शुद्ध करतो, भूक कमी करतो, जंतुनाशक
स्रोत:
कारलं, मेथी, नीम
पालक, मोरिंगा (शेवग्याची पाने)
✅ रोजच्या जेवणात थोडासा कडू पदार्थ अत्यंत फायदेशीर असतो.
6. तुरट (कषाय रस)
स्वभाव: कोरडा, थंड, शोषण करणारा
उपयोग: सूज कमी करतो, जखम भरून काढतो
स्रोत:
मोसंबी, डाळी, मटार, हिरवे सफरचंद
हिरव्या भाज्या, हिरवे केळं, चहा
✅ तुरट रसाने जेवण पूर्ण केल्यास पचन सुधारतं आणि समाधान मिळतं.
रोजच्या जेवणात हे रस समाविष्ट करण्याचे सोपे मार्ग
नाश्ता: पोळी+तूप (गोड), लिंबूपाणी (आंबट), किंचित मीठ
दुपारचं जेवण: भात+डाळ (तुरट), भाजी (तिखट, कडू), लोणचं (आंबट), गोड केळं
संध्याकाळ: चहा (तुरट), भेळ (तिखट, खारट), सुकामेवा
रात्री: मूग डाळ खिचडी, मेथीची भाजी, ताक (आंबट)
निष्कर्ष: जेवणाची खरी चव म्हणजे शरिरशुद्धी
जेवणात सर्व सहा रसांचा समावेश केल्यास आपलं पचन सुधारतं, मन शांत राहतं, आणि चवीनं समाधानही मिळतं. आयुर्वेद असं म्हणतो: “जेवण हेच औषध आहे.”
👉 तुम्हालाही संतुलित, शुद्ध आणि आयुर्वेदिक आहारासाठी नैसर्गिक तेलं, गूळ, तूप हवे असल्यास
Orgatma च्या वेबसाइटला भेट द्या
You must be logged in to post a comment.